Z XV wieku pochodzą najstarsze egzemplarze Biblii w zbiorach Biblioteki KUL

O najstarszych egzemplarzach Biblii w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL opowiedział PAP kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk. „Przez 105 lat działania biblioteki udało się zgromadzić bardzo pokaźny zespół starodruków – jest ich ponad 51 tys. Poczesne miejsce wśród nich zajmują książki teologiczne” – podkreślił kierownik.

Najstarszym egzemplarzem Biblii w zbiorach jest poręczny rękopis w formacie in octavo, zapisany gotyckim pismem na delikatnym pergaminie welinowym. Powstał prawdopodobnie we Francji w pierwszej połowie XV wieku, o czym świadczą inicjały ozdobione delikatnym ornamentem zwanym filigranem.

„Tekst łaciński przepisany jest bardzo drobnym pismem, każda literka została napisana gęsim piórem z wykorzystaniem atramentu galusowego. Od średniowiecza przygotowywany był z tzw. jabłuszek galusowych, czyli kulek rosnących na liściach dębu. Zawierają one odpowiednie substancje, z których otrzymywano roztwór potrzebny przy produkcji inkaustu” – wyjaśnił dr Adamczuk.

Odnosząc się do tekstu wskazał, że nad niektórymi literami znajdują się drobne kreseczki, co oznaczało, że w to miejsce należy wstawić literkę „m”. „Wynikało to z tego, że skryba oszczędzał miejsce w wersie, a +m+ jest dosyć długie. Używano też +7+ jako skrót +et+, czyli +i+” – podkreślił kierownik dodając, że rękopis znajduje się w renesansowej oprawie ze sceną Zmartwychwstania tłoczoną na złotym podkładzie.

Jak podał dr Adamczuk, wśród drukowanych wersji Pisma Świętego biblioteka posiada 9 inkunabułów (księga wydrukowana w czasach gutenbergowskich - PAP) powstałych w XV wieku. Najstarszy egzemplarz pochodzi z 1475 roku z Wenecji.

„Jednym z najciekawszych wydań jest tzw. Biblia Zainera. Jest to niemieckie, katolickie tłumaczenie Biblii, wydrukowane przez Gustawa Zainera w latach 1475–1476” – sprecyzował ekspert dodając, że okazała biblia waży około 20 kg.

Księga oprawiona jest w deski obciągnięte świńską skórą i dekorowane tłoczeniami. W środku ozdobiona została serią drzeworytowych inicjałów, które w tym przypadku zostały jeszcze wtórnie po wydrukowaniu pokolorowane. „Rozpoczynające poszczególne księgi drzeworyty przedstawiają sceny z Pisma Świętego” – wyjaśnił kierownik wskazując m.in. na scenę narodzenia Jezusa z klęczącą i adorującą go Maryją.

Zwrócił uwagę, że część dekoracji w inkunabułach była jeszcze wykonywana ręcznie, o czym świadczy zostawienie wolnego miejsca na domalowanie np. inicjałów czy różnego rodzaju dekoracji. „Szybko uznano to jednak za bezsensowne, bo druk był dużo szybszy niż pismo ręczne. Jeden dzień pracy prasy drukarskiej generował tyle tekstu, co rok pracy skryby. Dlatego mówimy o rewolucji Gutenberga” – zaznaczył dr Adamczuk.

Na KUL-u przechowywane jest też pierwsze kompletne tłumaczenie Pisma Świętego na język polski. Z łacińskiej Wulgaty św. Hieronima przetłumaczył je ks. Jan Nicz ze Lwowa. To tzw. Biblia Leopolity wydana w 1561 roku w krakowskiej oficynie Marka Szarffenberga. „Arcydzieło czarnej sztuki wyróżniają bogate ilustracje. Portret króla Zygmunta Augusta - któremu wydanie jest dedykowane - w otoczeniu herbów ziem polskich wykonał kuzyn drukarza – Kryspin Szarffenberg. Widać nawet monogram artysty +CS+, nawiązujący do jego inicjałów” – zauważył kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych dr Arkadiusz Adamczuk.

Oprawiona w brązową skórę cielęcą księga jest – jak podkreślił – niesłuchanie luksusową edycją ze względu na bogatą szatę graficzną. „Już strona tytułowa otoczona jest ramkami drzeworytniczymi ze scenami biblijnymi i wizerunkami - po jednej stronie Dobrego Pasterza, po drugiej Mojżesza, zaś u góry znajduje się symboliczna scena Starego i Nowego Testamentu” – opisał ekspert.

Część klocków drzeworytniczych w renesansowym stylu została pozyskana w Pradze, gdzie też ilustrowały Pismo Św. wydane po czesku. Pierwszy raz zostały użyte jednak w Niemczech przez drukarza Hansa Lufta, który drukował biblie dla Marcina Lutra. „Stworzone były na potrzeby biblii luterańskiej, dlatego czasami nie pasowały do wersji katolickiej i musiały ulec przeróbkom. Widać to na przykład na ilustracji, gdzie ówczesny papież Leon X Medyceusz pierwotnie przedstawiony był jako bestia apokalipsy. Aby ilustracja nie miała wymowy antypapieskiej, grafik - zapewne Kryspin Szarffenberg – wziął dłutko i wydłubał fragment tiary papieskiej; został po niej ślad w postaci białego trójkącika” – zwrócił uwagę dr Arkadiusz Adamczuk.

Dla wyznawców obrządków wschodnich powstała z kolei tzw. Biblia Ostrogska, czyli pierwsze pełne wydanie Pisma Świętego w języku cerkiewno-słowiańskim. Wydana została w latach 1580-1581 w Ostrogu przez drukarza Iwana Fedorowa, a ufundowana przez księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. „Specjalnie na potrzeby tej edycji opracowane i odlane zostały piękne czcionki, inicjały i ozdobniki, przez co, czynią tę biblię naprawdę wyjątkową” – ocenił kierownik. (PAP)

autorka: Gabriela Bogaczyk

gab/ dki/